Αποδοχή άυλης κληρονομιάς

Ο βιασμός της Κασσάνδρας από τον Αίαντα. Λεπτομέρεια από αττικό ερυθρόμορφο κύπελλο του 5ου π.Χ. αιώνα. Μουσείο Λούβρου, Παρίσι.

«Α, τ' ανθρώπινα πράγματα! Στην ευτυχία του μοιάζει καθείς σαν μια σκιαγραφία – αν όμως δυστυχήσει, ένα σφουγγάρι πέφτει, για να βρέξει και να σβήσει την εικόνα του. Και πολύ περισσότερο γι' αυτά λυπούμαι παρά για κείνα». 
Αισχύλου, «Αγαμέμνων», στ. 1827-1830, εκδόσεις Πάπυρος, σελ. 93

Οι πικρές, αλλά αληθείς και ακριβείς σκέψεις που διατυπώνονται στο εισαγωγικό κείμενο προέρχονται από το στόμα της μάντισσας Κασσάνδρας, της κόρης του Πριάμου που πήρε αιχμάλωτη ο Αγαμέμνων στο ταξίδι της επιστροφής του από την Τροία. Η Κασσάνδρα γνωρίζει ότι θα βρει το θάνατο από το χέρι της Κλυταιμήστρας, όπως και ο δεσμώτης της, ο βασιλιάς. Κι όμως, αυτό δεν την θλίβει τόσο, όσο την στεναχωρεί η ματαιότητα των ανθρωπίνων πραγμάτων και η μηδαμινότητα εκάστου θνητού. Στην τραγωδία του Αισχύλου, διατυπώνει το απόσταγμα της γνώσης της για το βίο μας με κομψές παρομοιώσεις, που παραπέμπουν περισσότερο σε αίθουσα διδασκαλίας. Η σκιαγραφία της ευτυχίας και το σφουγγάρι της δυστυχίας που σβήνει την αχνή εικόνα της χαράς μας. Είμαστε δηλαδή, ίχνη, σκαλίσματα της
γραφίδας ακόμα και στις λαμπρότερες στιγμές μας. Ευτυχισμένοι είμαστε θολοί. Γινόμαστε αόρατοι ως δυστυχείς. Η Κασσάνδρα συμπύκνωσε με ποιητικές εκφράσεις αυτό που έχουμε νιώσει όλοι. Όταν χαιρόμαστε, μόλις και μας θυμούνται τα πρόσωπα στον περίγυρό μας. Όταν η κακοδαιμονία κρούσει τη θύρα και εισέλθει στην εστία μας, διαπιστώνουμε την ταχύτητα της λησμόνιας. Πιο γρήγορα από το λυκόφως υποχωρεί στο σκοτάδι το όνομά μας, όταν δεν υποβαστάζεται από φήμη, χρήμα, ισχύ και άλλα θέλγητρα, τους μαγνήτες του ενδιαφέροντος των άλλων. Μάθημα κάνει η Κασσάνδρα και θα ωφεληθούμε πολύ αν παρακολουθήσουμε προσεκτικά τις διδαχές της, αλλά και όλα όσα έχουν να μας μάθουν οι πρόγονοί μας.

Αρμονία αντιθέτων

Οι απαντήσεις στις απορίες μας βρίσκονται όλες, μία προς μία, στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Περιμένουν να τις ανακαλύψουμε, να συναντηθούμε, αν αξιωθούμε ποτέ να κάνουμε την αποδοχή της πνευματικής κληρονομιάς μας. Αυτό δεν πραγματοποιείται με μεγαλαυχίες και κομπασμούς. Δεν αρκεί να καμαρώνουμε ότι «είναι δικά μας αυτά». Αν ήταν έτσι θα μπορούσε κάποιος να πάρει διδακτορικό στη Χημεία ισχυριζόμενος ότι είναι η αγαπημένη του επιστήμη και πως τίποτε δεν θα ήταν κατορθωτό για τον πολιτισμό μας άνευ αυτής. Ευτυχώς, και η Χημεία και ο πλούτος των ιδεών της ελληνικής αρχαιότητας απαιτούν έργα όχι λόγια. Διάβασμα, τριβή, αποδοχή, ένταξη στην καθημερινότητά μας.
Οι αδαείς και οι υποκρινόμενοι τους «σκεπτικιστές» ισχυρίζονται πως ο όγκος της γραπτής παράδοσής μας είναι απίστευτα μεγάλος και δεν έχει νόημα να αφιερώσεις τον χρόνο σου τσαλαβουτώντας σε άγνωστα νερά. Επίσης, ορισμένοι επιμένουν πως οι κοσμοθεάσεις των αρχαίων Ελλήνων είναι αντιφατικές. Αλληλοσυγκρουόμενες. «Άλλα λένε οι Πλατωνικοί και άλλα οι Αριστοτελιστές. Άλλα οι Επικούρειοι και άλλα οι Κυνικοί. Ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης διαφέρουν τρομερά στις αντιλήψεις τους για τους θεούς, την κοινωνία και το πρέπον». Αυτό το επιχείρημα, φυσικά, είναι νηπιώδες. Όσοι το χρησιμοποιούν είναι σαν να ισχυρίζονται ότι θα έπρεπε να συμπυκνωθεί το σύνολο της ελληνικής σκέψης σε ένα βιβλίο ή σε μία Σχολή, ούτως ώστε να μπορέσει κάποιος απερίσπαστος να διογκώσει την πνευματική μονομέρειά του.
Ευτυχώς, με τη δική μας άυλη κληρονομιά συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Όποιος ασχοληθεί, όποιος εντρυφήσει, όποιος είναι αρκετά ευφυής για να πλουτίσει τον εαυτό του με τις υψηλής απόδοσης «μετοχές» της ελληνικής σκέψης, θα βρει κάτι για να τον συγκινήσει. Κάποιο απ΄ όλα τα άνθη της Αττικής, της Ιωνίας, της Μεγάλης Ελλάδας, των αποικιών μας θα τον έλξει περισσότερο και θα τον οδηγήσει στο μονοπάτι της αρετής. Οι σχολές και οι αντιλήψεις των Ελλήνων στοχαστών ποικίλλουν επειδή ποικίλλουν και οι άνθρωποι. Κάθε μία απευθύνεται σε άλλου τύπου χαρακτήρα και ιδιοσυστασία. Αυτό είναι το νόημα της ύπαρξης τόσων πολλών ατραπών προς την ίδια κατεύθυνση.
Το μόνο που φέρει ως υποχρέωση ο έμφρων άνθρωπος, είναι να κάνει το πρώτο βήμα. Να αδράξει ένα κομμάτι από την άφθαρτη παρακαταθήκη του πολιτισμού μας και να το περιεργαστεί μέχρι να οδηγηθεί στο επόμενο, το μεθεπόμενο κ.ο.κ.
Μια εξαιρετική αρχή είναι το Δράμα. Οι μεγάλοι μας τραγικοί δεν «ανέβαζαν» τα έργα τους, αλλά τα δίδασκαν. Εκεί, στη διδακτέα ύλη, περιλαμβάνονταν κεφάλαια όπως τα λόγια της Κασσάνδρας, που πάντα προφητεύει...