Πτώση στην κορυφή - κατάπτωση στη βάση

Η Τιτανομαχία, όπως την φαντάστηκε ο Ησίοδος και ζωγράφισε ο Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς (1577-1640).

«Όσοι όμως έχουν στο μυαλό τους την βία την αυθάδη και τ' άδικα τα έργα, σ' αυτούς ο Ζευς ο βροντόλαλος την καταδίκη στέλνει. Πολλές φορές κι ολόκληρη η πόλη παθαίνει συμφορές εξ αιτίας κάποιου κακού άνδρα, που αμαρτάνει και μηχανεύεται πράξεις ανόσιες. Σ' αυτούς από τον ουρανό ο γιος του Κρόνου ρίχνει μεγάλη συμφορά, πείνα μαζί κι αρρώστια κι οι άνθρωποι πεθαίνουν. Οι γυναίκες τους πια δεν ξεγεννούν, οι οικογένειες μικραίνουν, σύμφωνα με την σοφή απόφαση του Δία του Ολύμπιου». 
Ησιόδου, «Έργα και Ημέραι», στ. 238-245

Ο Ησίοδος και ο Όμηρος είναι το μυθικό αλλά απολύτως αληθές δίδυμο των κολοσσών της ελληνικής ποίησης. Ο δημιουργός της «Θεογονίας» και του «Έργα και Ημέραι» έζησε το 700 ή 800 π.Χ. και η αφειδώλευτη έμπνευση που είχε στις στιχοπλοκές του ήταν το αντίδωρο των Μουσών για τις περιηγήσεις του στον Ελικώνα, τον τόπο τους, το συχνά χιονοσκέπαστο βουνό της Βοιωτίας. Με τον Ησίοδο οι Έλληνες είδαν την ποίηση να περνά τις εξώθυρες των οικιών τους. Τα θέματά του ήταν αντλημένα από τον αστείρευτο Ωκεανό των θεών, των ημιθέων και των ηρώων αλλά είχαν και αναφορά στην καθημερινότητα. Οι περιπέτειες του δωδεκαθέου αλλά και ποιος είναι ο καλύτερος μήνας της σποράς και του θερισμού απασχόλησαν τον Ησίοδο, όπως απασχολούσαν και τους αναγνώστες του. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν περισσότερο
πρακτικοί άνθρωποι απ' όσο νομίζουμε και αυτό αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα «κλειδιά», που μπορεί να ανοίξει, να ξεδιπλώσει τα μυστικά της πολιτισμικής υπεροχής τους. Αυτό το χαρακτηριστικό τους, η πρακτικότητα, που ο χώρος δεν επιτρέπει να εξηγηθεί σε όλες τις παραμέτρους της, είναι και ο βασικός λόγος που ενδιαφέρονταν ομοίως για τα «άνω» με τα «κάτω».
Η Τιτανομαχία για έναν πρόγονό μας ήταν εξίσου χρήσιμο και «χρηστικό» θέμα με την ορθοπραξία στην καλλιέργεια των δημητριακών και της αμπέλου. Ο κόσμος δεν είχε χάσει την ιερότητά του και τα απτά γεννήματά του ήταν ένα με την ιδεατή σφαίρα όπου κατοικούσαν οι θεοί.

Ψυχική εξέλιξη

Άλλωστε, οι διακυμάνσεις του βίου των θεών που περιγράφουν οι αρχαίοι συγγραφείς σε συμβολικό επίπεδο ταυτίζονται με την εξέλιξη της ανθρώπινης ψυχής και τη φύση του ιδίου του σύμπαντος κόσμου.
Η μυθολογία μας, αν διαβαστεί με το σωστό «φακό», δύναται να διαπιστωθεί πως αποτελεί την ενοποιητική θεωρία των πάντων – το ιερό δισκοπότηρο της Φυσικής επιστήμης. Το παραπάνω είναι εύκολο να θεωρηθεί υπερβολικό αλλά αυτό είναι το τελευταίο που απασχολεί όλους όσοι αποζητούν την Γνώση και όχι την απλή συλλογή πληροφοριών.
Η κυρίαρχη ιδέα στο απόσπασμα από το «Έργα και Ημέραι» του Ησιόδου έχει επηρεάσει το σύνολο της γραμματείας μας και αποτελεί έναν από τους πυρήνες της ελληνικής κοσμοθέασης. Επαναλαμβάνεται στις περισσότερες των τραγωδιών, στους μυθικούς κύκλους, στις λαϊκές παραδόσεις και τις δοξασίες. Η πόλη βαρύνεται με τα ανομήματα του ενός. Σε όλους απονέμεται εξίσου η δικαιοσύνη ως καταδίκη για τα άδικα έργα και τη βία της μονάδας! Πείνα, ασθένεια, υπογεννητικότητα, αφανισμός. Κι όλα τούτα μαζί επειδή η βία και το άδικο καθοδηγούν το βίο κάποιου. Ο Ησίοδος είναι προφανές ότι ταυτίζει την ηγεσία της πόλεως με τη μοίρα της. Την απόφαση του Δία δεν την κρίνει, αλλά αντίθετα την χαρακτηρίζει σοφή και μας υπενθυμίζει τον ουράνιο χαρακτήρα της με τον προσδιορισμό «Ολύμπιος», που τοποθετεί δίπλα στο όνομα του πατέρα των θεών. Όταν περιγράφει τις απώλειες που επιβάλλει στο γένος των ανθρώπων ο Ησίοδος αποκαλεί τον Δία «Κρονίδη», γιο του Κρόνου. Έτσι, με το «παιχνίδι» των προσδιορισμών, του τόπου κατοικίας και της εκ πατρός καταγωγής, ο Ησίοδος μιλάει για τη διττή φύση των δυνάμεων που διατηρούν την ισορροπία στον κόσμο.
Σε εποχή ισοπέδωσης και λογιστικής αποτίμησης της Ιστορίας και του πολιτισμού, η ταύτιση ηγέτη και λαού μπορεί να φαντάζει παρωχημένη, «αντιεπιστημονική» και ολοκληρωτικής συλλήψεως ιδέα. Ωστόσο, όλες οι προαναφερθείσες μομφές εναντίον της αναιρούνται από την απλή παρατήρηση. Ακόμα και με τα περιορισμένα και απολύτως ελεγχόμενα ενημερωτικά μέσα που παρέχονται στον πολίτη φαίνεται ότι η πτώση των ηθών στην κορυφή μετατρέπεται σε κατάπτωση της βάσης της κοινωνικής πυραμίδας.