Η υψηλή ποιότητα της λαϊκότητας

Βινιέτα που κοσμούσε μια παρτιτούρα του «Ιδομενένα», του 1796. Η όπερα ανέβηκε για πρώτη φορά στο Μόναχο τον Ιανουάριο του 1781. Στην ένθετη εικόνα, το εξώφυλλο της βιογραφίας του Μότσαρτ. Στην ένθετη φωτό το εξώφυλλο του βιβλίου του Richard Baker.

«Όταν συνθέτεις, να μην σκέφτεσαι μόνο το φιλόμουσο κοινό, αλλά και το άμουσο. Πρέπει να 'χεις υπόψη σου, ότι στους δέκα πραγματικούς γνώστες αντιστοιχούν εκατό άσχετοι. Γι' αυτό μην περιφρονείς το λεγόμενο λαϊκό στιλ, που 'γαργαλάει τα μακριά αυτιά'». 
Richard Baker, «Μότσαρτ – Εικονογραφημένη Βιογραφία», εκδόσεις Libro, σελ. 81

Το εναρκτήριο κείμενο είναι απόσπασμα επιστολής που έστειλε ο Λεοπόλδος Μότσαρτ στον γιο του, Βόλφγκανγκ Αμαντέους, το 1780, όταν ο δεύτερος συνέθετε τον «Ιδομενέα», την πρώτη μεγάλη του όπερα. Το θέμα του έργου προερχόταν από την ελληνική μυθολογία. Ο πατέρας του θαύματος που μάγεψε τον κόσμο ήταν κι εκείνος μουσικός – και μάλιστα σημαντικός. Μπορούσε να συνθέσει οποιοδήποτε είδος έργου σε μικρό χρονικό διάστημα και ήταν δεινός βιολιστής. Η αιωνιότητα συμπεριφέρθηκε με στοργή στο όνομά του και για τον άθλο του να κάνει ένα γιο που συνέθεσε τον «Μαγικό Αυλό» αλλά και για
ένα δικό του βιβλίο. Τιτλοφορείται «Versuch einer grundlichen Violinschule». Είναι εγχειρίδιο εκμάθησης βιολιού, το οποίο αν και εκδόθηκε το 1756 διδάσκεται ακόμα και σήμερα σε πολλές μουσικές σχολές του κόσμου.
Οι σχέσεις του Λεοπόλδου με τον γιο του περιγράφονται και στο βιβλίο που παραθέτει το απόσπασμα της επιστολής αλλά και σε αναρίθμητα άλλα έργα που βιογραφούν τον Αμαντέους. Οι ειδικοί, οι βιογράφοι, οι μελετητές της μουσικής ιστορίας δεν συμφωνούν απόλυτα για το πόσο... ανιδιοτελώς αντιμετώπιζε και πόσο καλά διαπαιδαγωγούσε ο Λεοπόλδος τον γιο του. Άλλοι ισχυρίζονται ότι απλά τον εκμεταλλευόταν και άλλοι ότι οι σχέσεις τους δεν διέφεραν πολύ από εκείνες που είχαν τότε τα παιδιά καλλιτεχνικών οικογενειών, που ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο με τους γονείς τους. Ωστόσο, σε ένα συμφωνούν σχεδόν άπαντες: ο Λεοπόλδος ήξερε να διαχειρίζεται το ταλέντο και τις δυνατότητες του Αμαντέους επειδή γνώριζε -μ' έναν σχεδόν ενστικτώδη και αξεπέραστα εύστοχο τρόπο- τις συνήθειες και τις τάσεις του κοινού.

Σύγχυση

Με τον όρο «μακριά αυτιά», ο Λεοπόλδος Μότσαρτ εννοούσε τους ακαλλιέργητους, άμουσους ή ακόμα και ανόητους ανθρώπους, που θεωρούσε ότι αποτελούσαν την συντριπτική πλειοψηφία εκείνων που άκουγαν και θαύμαζαν τον γιο του! Αξίζει να σημειωθεί ότι όσοι ήταν φίλοι της όπερας και διασκέδαζαν με συναυλίες ανήκαν στην κάστα των ευγενών, στο ιερατείο και στην ανώτερη οικονομικά τάξη! Παρά ταύτα, ο δαιμόνιος επιχειρηματίας του χώρου του θεάματος προειδοποιεί τον γιο του να μην χάσει την επαφή με το λεγόμενο «λαϊκό» στιλ, με το οποίο μπορούσε να συγκινήσει τα πλήθη.
Ο γιος άκουσε τον πατέρα του. Οι συνθέσεις του έγιναν εύληπτες, προσιτές σε όλους όσοι ήθελαν να ζήσουν μια μουσική μέθεξη, να ψυχαγωγηθούν με μελωδίες που εισήγαγε από τον Παράδεισο. Όποιος ακούσει κάποια από τις πολλές (είναι περισσότερα από 600 τα έργα του) δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν τα κατάλαβε, δεν τα ένιωσε. Μπορεί λόγω μη προβολής αυτής που (κακώς) αποκαλούμε «λόγια» ή ορθότερα κλασσική μουσική, οι μελωδίες του Αμαντέους να ηχούν «αταίριαστες» με τις ημέρες μας. Όμως, μόλις πέσει αυτό το τείχος της αμηχανίας, νέοι, θαυμαστοί ορίζοντες ανοίγονται διάπλατα μπροστά στα έκπληκτα μάτια κάθε... προσήλυτου.
Όσο κι αν φαντάζει απίστευτο, ισχύει: Ο Μότσαρτ δημιούργησε λαϊκά έργα. Για τα ελληνικά δεδομένα λαϊκοί είναι και ο Παπαδιαμάντης, ο Βιζυηνός, ο Μακρυγιάννης, ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης, ο Σπυρίδων Σαμάρας, ο Τσαρούχης, ο Χαλεπάς και αναρίθμητοι άλλοι τεχνίτες του ήχου, του κειμένου, του χρωστήρα και της σμίλης.
Εδώ και χρόνια πολλά γίνεται μια απαράδεκτη και δόλια ταύτιση, τα αποτελέσματα της οποίας πληρώνουμε πολύ ακριβά. Η απόδοση του όρου «λαϊκός» σε απομιμήσεις τέχνης που δεν αρμόζουν και τόσο στο ανθρώπινο είδος εξυπηρετεί την εξίσωση προς τα κάτω, τη μετριοκρατία, τον εκτουρκισμό του λαού και τον πνευματικό εκχυδαϊσμό της κοινής γνώμης.
Δεν είναι λαϊκός ο κακός ήχος. Ούτε εκφράζει τον λαό η δυσαρμονία, η προχειρότητα, η έλλειψη ταλέντου και κατάρτισης. Η σύγχυση εξυπηρετεί μόνο εκείνους, που θησαυρίζουν με την πνευματική και υλική πτωχοποίηση του έθνους. Οι πολλοί πρέπει να σημαδεύουν ψηλά για να μην πετυχαίνουν τα πόδια τους...