Ἐμπιστοσύνη στίς δυνάμεις τῶν Ἑλλήνων

Τις βρομοδουλειές μυριάδων ἀθλίων καί τά τερτίπια τῶν αὐτοκρατοριῶν μαζί ἀρκεῖ μία χούφτα ἀγωνιστῶν κι ἕνας Καποδίστριας νά τά διαλύσουν.

«Διασπορά τοῦ πληθυσμοῦ: Οἱ Ἕλληνες στήν Τουρκία ἀποτελοῦν πληθυσμό 9.000.000, τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ὁποίου ζεῖ στόν χῶρο τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας, ἐνῶ οἱ ὑπόλοιποι εἶναι διασπαρμένοι σ' ὅλες σχεδόν τίς ἐμπορικές ἐπαρχίες τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας.
»Ὁ γενικός χαρακτήρας τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ: Ὁ ἑλληνικός λαός διατηρεῖ παντοῦ -σέ σχέση μέ τούς Τούρκους- τόν ἰδιαίτερο χαρακτήρα τοῦ, τή θρησκεία του, τή γλώσσα του, τά ἤθη του, καθώς καί τήν ἠθική του ἀνωτερότητα, πού τοῦ χαρίζει ἡ ιδιοφυΐα του.
»Ἡ ταξική διαίρεση: Εἶναι κάπως δύσκολο νά χωρίσει κανείς αὐτόν τόν λαό σέ κοινωνικές τάξεις. Οἱ ὑποτελεῖς τῶν Τούρκων δέν ἔχουν πολιτικά δικαιώματα καί ἡ στρωματική τους διάρθρωση -πού ἄλλοτε προέρχεται ἀπό τήν τύχη, ἄλλοτε ἀπό τήν καταγωγή κι ἄλλοτε ἀπό τήν ἐκπαίδευση- ἀποτελεῖ ἕνα εἶδος μυστικοῦ γιά τούς Ἕλληνες, πού πρέπει νά τό διατηροῦν πολύ προσεκτικά στίς παροικίες τους».

Ἀρχεῖον Ἰωάννου Καποδίστρια, τόμος Ζ, ἔκδοση τῆς Ἑταιρείας Κερκυραϊκῶν Σπουδῶν, Κέρκυρα 1986, σελ. 209-210.

Ὑπάρχει ἡ συνταγή νά παραλάβεις στάχτες καί νά κάνεις κράτος, νά θέσεις θεμέλια λειτουργικῶν δομῶν, νά κερδίσεις τήν ἀγάπη τοῦ λαοῦ καί τόν σεβασμό τῶν ξένων: νά εἶσαι ὁ Καποδίστριας ἤ νά λειτουργήσεις μέ
σοφία, ἀρετή καί τόλμη ὅπως ὁ Καποδίστριας. Τα γραπτά του, κι εἶναι πολλά, οἱ περί αὐτοῦ μαρτυρίες, πού εἶναι ἀκόμα περισσότερες, καί τά ἀποτελέσματα τῶν νυχαυγῶν* πολιτικῶν πού ἐφάρμοσε ὁ ἄνθρωπος πού ἄνοιξε τή ρωγμή στό ἔρεβος τῆς ἀνάγκης εἶναι ἠχηρότερα ὅλων τῶν μαρτυριῶν καί τῶν ἀφηγήσεων.
Το κείμενο πού παρατέθηκε στήν ἀρχή τοῦ παρόντος εἶναι ἀπόσπασμα ἀπό τό «Ὑπόμνημα περί τῆς σημερινῆς καταστάσεως τῶν Ἑλλήνων». Ἦταν τό πρῶτο ἔγγραφο πού συνέτασσε στή διπλωματική σταδιοδρομία του. 

Ὁ Καποδίστριας γράφει σχετικά μέ αὐτό τό κείμενο στό αὐτοβιογραφικό βιβλίο του «Ἐπισκόπηση τῆς πολιτικῆς μου σταδιοδρομίας 1798-1822»: «Ἔζησα ἐν Βιέννη (ὡς ὑπάλληλος τῆς ἐκεῖ ρωσικῆς πρεσβείας), ὅπως καί ἐν Πετρουπόλει, ἀσχολούμενος αποκλειστικώς περί τήν μελέτην, δέν ἐπεζήτησα δέ γνωριμίας καί σχέσεις πλήν τῶν Ρώσσων οἵτινες διέμενον ἐκεῖ ὡς ταξιδιῶται καί τῶν Ἑλλήνων, οἵτινες ἦσαν ἐγκατεστημένοι ἐν τῇ πρωτευούσῃ ταύτη. Ὁ τρόπος τοῦ βίου μου καί ἡ διαγωγή μου παρῴρμησαν τόν κ. κόμητα Στάκελβεργ νά μέ τιμήσῃ διά τῆς ἐμπιστοσύνης του καί νά μοῦ ἀναθέσῃ ποικίλας ἐργασίας. Ἐκ τούτων πρώτη ὑπῆρξε ὑπόμνημα περί τῆς τότε καταστάσεως τῆς Ἑλλάδος καί τῶν Ἰλλυρικῶν ἐπαρχιῶν, ὅπερ προφανῶς ἔσχε τῆς πλήρους ἐγκρίσεως τοῦ κ. πρεσβευτή δι’ ὁ καί διεβιβάσθη πρός τήν Αὐτοῦ Αὐτοκρατορικήν Μεγαλειότητα».

Συντάχθηκε στά τέλη τοῦ 1811 καί ὁ μελετητής θά ἐντυπωσιαστεῖ ἀπό τό βάθος τῆς κατανόησης τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια γιά τή διεθνή πολιτική, τήν ψυχοσύνθεση τῶν Ἑλλήνων, τούς ἀνταγωνισμούς τῶν ὑπερδυνάμεων, τά ἰσχυρά καί τά ἀδύνατα σημεῖα τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καί τήν κοινωνική διαστρωμάτωση τοῦ ὑπόδουλου ἔθνους μας. Ἐπίσης εἶναι ὑποδειγματικός ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἐπέλεγε νά συλλέγει στοιχεῖα καί νά τά ἀξιοποιεῖ γιά λογαριασμό καί τῆς ἱερῆς ὑπόθεσης τῆς ἀπελευθέρωσης τοῦ Γένους ἀλλά καί τῆς Ρωσικῆς Αὐτοκρατορίας γιά λογαριασμό τῆς ὁποίας ἐργαζόταν. Ὁ Καποδίστριας πέτυχε τό ἀκατόρθωτο ἐπειδή πατοῦσε γερά στή γῆ καί κοιτοῦσε ψηλά στ’ ἄστρα, ἐκεῖ ὅπου κατοικοῦν οἱ ὑψηλές ἰδέες πού τροφοδοτοῦν μέ νόημα καί αἴσθηση σκοποῦ τό ἔθνος τῶν Ἑλλήνων. 

Ὅσα γράφει στή δεύτερη παράγραφο τῆς ἀνάλυσης του, ὅπου ἀναφέρεται στόν «γενικό χαρακτήρα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ», εἶναι ἐκεῖνα πού ἀρνοῦνται καί προσπαθοῦν ματαίως νά καταρρίψουν, νά ἀναιρέσουν, νά ἀρνηθοῦν καί νά ἀκυρώσουν οἱ πνευματικοί (ἴσως καί ἐξ αίματος) συγγενεῖς τοῦ Ἐφιάλτη, πού παράγουν «κυρίαρχη ἰδεολογία» γιά τίς μάζες: «Ὁ ἑλληνικός λαός διατηρεῖ παντοῦ -σέ σχέση μέ τούς Τούρκους- τόν ἰδιαίτερο χαρακτήρα του, τή θρησκεία του, τή γλώσσα του, τά ἤθη του, καθώς καί τήν ἠθική του ἀνωτερότητα, πού τοῦ χαρίζει ἡ ιδιοφυΐα του».
Ναί, ἔτσι ἦταν στίς μέρες τοῦ Καποδίστρια, αὐτό ἀναγνώριζαν οἱ ἀγωνιζόμενοι Ἕλληνες, αὐτό καί οἱ Τοῦρκοι καί οἱ ξένες δυνάμεις, καί ἔτσι θά συνεχίσει νά εἶναι στούς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Καί τίς βρομοδουλειές μυριάδων ἀθλίων καί τά τερτίπια τῶν αὐτοκρατοριῶν μαζί ἀρκεῖ μία χούφτα ἀγωνιστῶν κι ἕνας Καποδίστριας νά τά διαλύσουν.
*Νυχαυγής: Ἐκείνη πού λάμπει μέσα στή νύχτα