Οι θεωρίες συνωμοσίας και η αλήθεια

«Oταν τον παρακάλεσα [σ.σ.: τον Αιγύπτιο ιερέα] να μου τα διηγηθεί, στην αρχή δεν ήθελε, λέγοντας ότι οι Ελληνες είναι υπερόπτες και, ενώ είναι αμαθέστατοι, νομίζουν τους εαυτούς τους πολυμαθέστατους. έλεγε μάλιστα ότι δεν υπάρχει πιο σοβαρή ασθένεια για ένα άτομο ή για μια κοινότητα παρά όταν κανείς, ενώ είναι αμαθής, νομίζει τον εαυτό του σοφότατο. Γιατί έλεγε ότι τέτοιοι άνθρωποι δεν μπορούν ποτέ να λυτρωθούν από την άγνοια. […] Ελεγε ότι η αιτία γι’ αυτό είναι το γεγονός πως οι Ελληνες αρέσκονται στα ακούσματα. όσα τυχόν ακούσουν από κάποιον που μιλάει ευχάριστα, αυτά θεωρούν και αληθινά».
Δίωνος «Τρωικός υπέρ του Ιλιον μη αλώναι», Απαντα 3, Λόγοι 11-13, εκδόσεις Κάκτος: Αθήνα 2015, σελ. 57

Ο Δίων ο Χρυσόστομος (40-120 μ.Χ.) συνομιλεί μ’ έναν ηλικιωμένο ιερέα στην Ονούφη της Αιγύπτου και απέχει δευτερόλεπτα από το να ακούσει την πιο ακραία και αδιανόητη θεωρία συνωμοσίας που έχει διατυπωθεί ποτέ για τα ομηρικά έπη, για τα αίτια, τις φάσεις και την εξέλιξη του Τρωικού Πολέμου. Ο Αιγύπτιος του λέει -μεταξύ πολλών πρωτάκουστων- ότι ο Ομηρος ήταν ένας αγύρτης που πωλούσε την ποιητική δεινότητά του στον μεγαλύτερο πλειοδότη. Ηταν τόσο αδίστακτος στην εξαπάτηση, ώστε έφτασε να ισχυρίζεται ότι γνωρίζει τη γλώσσα των θεών και τους κρυφάκουγε την ώρα που συζητούσαν. Ο Πάρης δεν έκλεψε την Ελένη, αλλά ο γάμος τους έγινε με
τη σύμφωνη γνώμη του πατέρα της και των αδελφών της. Ο Ομηρος συνειδητά έγραψε ψέματα για τον Τρωικό Πόλεμο, τον οποίο δεν κέρδισαν οι Ελληνες, αλλά οι Τρώες! Από το έργο τούτο του Δίωνος Χρυσοστόμου εντύπωση δεν κάνουν μόνο όσα λέει ο Αιγύπτιος ιερέας για τον Τρωικό Πόλεμο, αλλά και οι παρατηρήσεις του για τους Ελληνες, οι οποίες, δυστυχώς, φαντάζουν εύστοχες και ανησυχητικά επίκαιρες.

Ο τρόπος αφήγησης, η δομή, η «λογική» της ερμηνείας των γεγονότων και των συνεπειών τους αιφνιδιάζουν τόσο πολύ τον αναγνώστη όσο η θέαση ενός προσώπου ή αντικειμένου, που «δεν θα έπρεπε να είναι εκεί, επειδή δεν θα μπορούσε να είναι εκεί».
Το αίσθημα από την επαφή με αυτή την όξινη βροχή τέτοιας φύσεως πληροφοριών θα μπορούσε να παραλληλιστεί με μια βόλτα στο κέντρο της πόλης και με την τυχαία συνάντηση με τεθνεώτα γνωστό ή συγγενή. Πόσο «πραγματικό» θα μπορούσε να είναι αυτό;

Η φύση της πραγματικότητας, η μοναδικότητα της αλήθειας και η αδυναμία των αισθήσεων να τη συλλάβουν ως έχει είναι σπαζοκεφαλιά που έχει προβληματίσει την αρχαία ελληνική σκέψη - και αφήνει παγερά αδιάφορη τη νεοελλαδική σκεπτοφάνεια (γιατί σκέψη δεν είναι - μοιάζει με σκέψη). Η παραβολή του πλατωνικού σπηλαίου, η ρευστότητα του όντος στον Ηράκλειτο και το γαλήνια σαρδόνιο χαμόγελο των Κούρων είναι κάποια από τα σχόλια των προγόνων μας για τον επιβαλλόμενο ιερό -αλλά επί μακρό χρόνο μάταιο- αγώνα του ανθρώπου να προσεγγίσει τη μία και μόνη πραγματικότητα, το ενοποιημένο πεδίο όπου πάλλεται και λάμπει η ατέρμονη αγάπη του Θεού.

Ο Δίων ο Χρυσόστομος είναι ένας σχετικά άγνωστος, αλλά τηλαυγής αστέρας της γραμματείας μας, που δίδαξε όσα πρέσβευε με το παράδειγμα του βίου του. Καταγόταν από την Προύσα της Βιθυνίας. Αν και ανήκε σε ευκατάστατη οικογένεια, έφτασε, μόλις αποφάσισε να ακολουθήσει τα χνάρια των Κυνικών, να περιπλανάται από πόλη σε πόλη και να διδάσκει φιλοσοφία, επαιτώντας για να βγάλει τα προς το ζην!

Το έργο του ήταν ποικίλο και εξαιρετικά χρήσιμο και για τους συγχρόνους του αλλά και για το αναγνωστικό κοινό της εποχής μας. Ο Δίων είχε το χάρισμα να αποδίδει με ενάργεια, τόλμη, ακρίβεια, αλλά και απλότητα τα σύνθετα διανοήματα Ελλήνων φιλοσόφων και να τα καθιστά προσβάσιμα σε όλους όσοι ενδιαφέρονταν να αναζητήσουν την αλήθεια.

Ο στόχος, λοιπόν, της προσέγγισης της άφθαστης και τόσο απόλυτης, της πικρής μα τόσο ποθητής από τα φωτισμένα πνεύματα αλήθειας υπηρετείται με ζέση, ευθυκρισία και φαντασία στα κείμενα του Δίωνος Χρυσοστόμου. Κάθε φανατικός ταξιδιώτης της γνώσης θα άξιζε να αφιερώσει χρόνο και διάθεση για να χαράξει τη ρότα του στους ωκεανούς των νοημάτων αυτού του ξεχωριστού φιλοσόφου.

*Η παρουσίαση του συνόλου του έργου του Δίωνος Χρυσοστόμου, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάκτος, γίνεται σήμερα Δευτέρα στις 19.30, στο Ζάππειο, στον χώρο εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Βιβλίου. Ομιλητές θα είναι ο υπογράφων το παρόν και ο επιμελητής της εκδόσεως Γιώργος Προεστός.