«Ἡ σημαντικότερη καινοτομία τῆς Ἁγίας Σοφίας εἶναι ἴσως ὅτι γιά πρώτη φορά ἐδῶ τό κτίριο συλλαμβάνεται ὡς ἐσωτερικός χῶρος, σέ ἀντιδιαστολή μέ ὅ,τι συμβαίνει μέ κλασικούς ναούς, ὅπως ὁ Παρθενών, ἤ μέ βασιλικές, ὅπως ὁ παλαιός Ἅγιος Πέτρος ἤ ἡ Σάντα Μαρία Ματζόρε στή Ρώμη. Παρά τήν ἀδιαμφισβήτητη ἐπιβλητικότητα τοῦ ἐξωτερικοῦ της, ἡ μεγάλη δόξα καί ἡ φήμη τῆς Ἁγίας Σοφίας ὀφείλονται στό ἐσωτερικό της, ὅπου οἱ ἐπίγειες σκέψεις ἐξανεμίζονταν καί ὁ πιστός ἔνιωθε τήν ψυχή του νά φτερουγίζει πρός τόν οὐρανό. Ἡ χριστιανική ἀντίληψη ὅτι σημασία δέν ἔχει τόσο ἡ ἐξωτερική ἐπίφαση ὅσο ἡ ἐσωτερική ἀλήθεια εἶχε ἐπηρεάσει σαφῶς τό διακοσμητικό σχέδιο τῆς Ἁγίας Σοφίας».
David Τalbot-Rice «Βυζαντινή Τέχνη». Μετάφραση: Α. Παππάς. Ἀθήνα: 1994, ἐκδόσεις Ὑποδομή, σελ. 54.
Οἱ ἅγιες ἡμέρες τῶν Χριστουγέννων, παρά τόν συσχηματισμό τῶν συνειδήσεων τῶν μαζῶν μέ τόν αἰώνα τοῦτο, ἔχουν ὡς πρωταγωνιστή τόν Ἰησοῦ Χριστό. Ἡ ἑορταστική περίοδος διαθέτει μία ἐπιφανειακή κρούστα θορύβου καί δῆθεν κοινωνικότητας. Στην οὐσία της, ὅμως, στό βάθος, ἐκεῖ πού ὁ ἄνθρωπος βρίσκει τόν ἑαυτό του, πάλλεται ἡ γαλήνια συχνότητα τῆς ἁρμονίας τοῦ Κυρίου. Ὅλες οἱ χριστιανικές γιορτές εἶναι σάν τήν Ἁγία Σοφία. Το ἐπίκεντρο εἶναι στό ἐσωτερικό, στόν ὑπαρκτικό πυρήνα, ὄχι στό φαίνεσθαι.
Ἡ δημιουργία τοῦ θαύματος τῆς Ἁγια-Σοφιᾶς δέν εἶναι τυχαία. Οὔτε μία ἀποσπασματική, συγκυριακή ἔμπνευση καί ὑλοποίηση μεγαλοφυοῦς ἀρχιτεκτονικῆς ἰδέας. Ἡ ψυχή τοῦ ναοῦ τούτου εἶναι κομμάτι ἀπό τόν
θεμέλιο λίθο, τήν κεντρική ἰδέα τῆς υπερχιλιετούς αὐτοκρατορίας τοῦ Βυζαντίου. Ὁ ἄνθρωπος στρέφεται στό ἐσωτερικό του γιά νά φωτιστεῖ ἀπό τήν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ, γιά νά ἀνακαλύψει τό ὑπερβατικό, γιά νά ἀναχθεῖ πάνω ἀπό τά βαρυτικά πεδία τῆς σάρκας, τῆς ὕλης, πού τόν τραβοῦν κάτω, πού ἐνισχύουν τά πτωτικά χαρακτηριστικά του.
Μία ἀπό τίς πιό ὄμορφες καί εὔστοχες περιγραφές τῆς Ἁγίας Σοφίας βρίσκεται στό ἔργο τοῦ Προκοπίου Καισαρέως «Περί τῶν τοῦ Δεσπότου Ἰουστινιανοῦ Κτισμάτων λόγοι ἕξι». Στα χωρία 1.1.27-1.1.30 διαβάζουμε: «Θέαμα τοίνυν ἡ ἐκκλησία κεκαλλιστευμένον γεγένηται, τοῖς μέν ὁρῶσιν ὑπερφυές, τοῖς δέ ἀκούουσι παντελῶς ἄπιστον· ἐπῆρται μέν γάρ ἔς ὕψος οὐράνιον […] ἡλίου μαρμαρυγαῖς ὑπερφυῶς πλήθει. φαίης ἄν οὐκ ἔξωθεν καταλάμπεσθαι ἡλίῳ τόν χῶρον, ἀλλά τήν αἴγλην ἐν αὐτῷ φύεσθαι, τοσαύτη τίς φωτός περιουσία ἔς τοῦτο δή τό ἱερόν περικέχυται».
Ὁ Προκόπιος ὁ Καισαρεύς (500-565) ἦταν ἕνας σημαντικός Βυζαντινός λόγιος, σύγχρονος τοῦ Ἰουστινιανοῦ. Στο κείμενό του γιά τήν καρδιά τῆς Ὀρθοδοξίας σχολιάζει πώς φαίνεται αὐτό τό κτίσμα νά «αἰωρεῖται» καί πώς οἱ μαρμαρυγές τοῦ ἠλίου τό γεμίζουν φῶς. Ἡ ὅλη περιγραφή, ἄν ὁ ἀναγνώστης λησμονήσει ὅτι πρόκειται γιά κτίσμα, θυμίζει ἀφήγηση γιά πρόσωπο πού συναντήθηκε μέ τόν Θεό, ἔτσι ὅπως καταλάμπει ἡ χάρις Του τήν καρδιά ἐκείνου πού σώζεται μέσω τῆς πίστης.
Ἡ Ἁγία Σοφία, ἕνας συλλογικός πόθος καί ἰδανικό πού δέν λησμονεῖται καί δέν ἐκχωρεῖται στήν ἀπογοήτευση, δέν ἀποτελεῖ τό μόνο ἐπίτευγμα τοῦ Βυζαντίου. Σώθηκε ἀπό τήν ὀθωμανική βαρβαρότητα γιατί ἦταν χῶρος λατρείας. Πολλά ἄλλα στοιχεῖα καί κατορθώματα αὐτῆς τῆς περιόδου τοῦ ἐθνικοῦ βίου μας, πού δέν εἶχαν σχέση μέ τήν θρησκεία, καταστράφηκαν ὁλοκληρωτικά.
Ὁ Cyril Mango στό σημαντικό ἔργο του «Βυζάντιο. Ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Νέας Ρώμης» (Μετάφραση: Δ. Τσουγκαράκης. Ἀθήνα: 2002, Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἐθνικῆς Τραπέζης, σελ.302) ἀναφέρει ὅτι «οἱ καταστροφές πού ὑπέστη τό μεγαλύτερο μέρος τῶν βυζαντινῶν ἐδαφῶν ἀνά τούς αἰῶνες ὄχι μόνο ἐξαφάνισαν σημαντικότατο μέρος τῆς βυζαντινῆς καλλιτεχνικῆς δημιουργίας, ἀλλά καί καθόρισαν αὐτό πού θά ὀνομάζαμε διαδικασία τῆς ἐπιβίωσης: ἡ καταστροφή τῶν μνημείων ὑπῆρξε πιό συστηματική στό κέντρο τῆς αὐτοκρατορίας, στήν Κωνσταντινούπολη, τή Μικρά Ἀσία καί τή Θράκη, παρά στήν περιφέρεια, ὅπως γιά παράδειγμα στήν Ἰταλία, τήν Ἑλλάδα.[...] Μία ἄλλη πλευρά τῆς καταστροφῆς ἦταν ὅτι ἀφοροῦσε τά μή θρησκευτικά μνημεῖα πολύ περισσότερο ἀπό τά θρησκευτικά, μία καί μετά τήν ὀθωμανική κατάκτηση ὑπῆρχε πιθανότητα νά παραμείνουν οἱ ἐκκλησίες στά χέρια τῶν χριστιανικῶν κοινοτήτων ἤ καμιά φορά νά διατηρηθοῦν λόγω τῆς μετατροπής τους σε τζαμιά».
Το Βυζάντιο ἀποτέλεσε κιβωτό ἀληθείας καί προόδου καί στό πεδίο τῆς μυστήριακής ζωῆς ἀλλά καί στήν καθημερινότητα, στήν οἰκονομία, στήν ἐκπαίδευση, στήν τεχνολογία, στίς τέχνες καί τίς ἐπιστῆμες. Ἡ ἐπαφή καί ἡ σχέση μαζί του μπορεῖ νά μᾶς φωτίσουν, ὅπως φώτιζε τά πρόσωπα τῶν πιστῶν χριστιανῶν το πέρασμα τῶν ἀκτίνων του ἡλίου στό ἐσωτερικό τῆς Ἁγίας Σοφίας στήν Κωνσταντινούπολη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου