Ἡ ἐλέῳ Θεοῦ ἐξουσία

Ψηφιδωτό στην Αγία Σοφία, που βρίσκεται στην καμάρα της Αυτοκρατορικής Πύλης. Υπολογίζεται ότι χρονολογείται στα τέλη του 9ου - αρχές 10ου αιώνα. Ο γονατιστός αυτοκράτορας (πρόκεται για τον Λέοντα ΣΤ τον Σοφό ή τον γιο του Κωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο) προσκυνά τον ένθρονο Χριστό Παντοκράτορα.

«Κάποιοι λένε ὅτι ὁ αὐτοκράτορας δὲν ὑπόκειται στὸ νομὸ ἀλλὰ εἶναι νόμος ὁ ἴδιος, καὶ ἐγὼ συμφωνώ∙ καὶ βέβαια ὅσα κάνει καὶ ὅσα νομοθετεῖ καλῶς τὰ πράττει καὶ τὸν ὑπακοῦμε. Ἄν ὅμως πεῖ: "Πιὲς δηλητήριο", μὲ κανένα τρόπο νὰ μὴν τὸ κάνεις. Ἐπίσης ἂν πεῖ: "νὰ πέσεις στὴ θάλασσα καὶ νὰ τὴν διασχίσεις κολυμπώντας", οὔτε κι αὐτὸ νὰ τὸ κάνεις. Ἔτσι ἀπὸ αὐτὰ νὰ γνωρίζεις ὅτι ὁ αὐτοκράτορας, καθὼς εἶναι ἄνθρωπος, ὑπόκειται στοὺς εὐσεβεῖς νόμους». 

Κεκαυμένος,«Στρατηγικόν»*

Ὁ Κεκαυμένος ἦταν βυζαντινὸς συγγραφέας. Ἔζησε τὸν 11ο αἰῶνα καὶ ἔγινε γνωστὸς στὴν ἐποχὴ μας κυρίως γιὰ τὸ βιβλίο τοῦ «Στρατηγικόν», τὸ ὁποῖο εἶναι ἔργο μὲ παραινέσεις καὶ συμβουλὲς στρατιωτικοῦ, πολιτικοῦ καὶ κοινωνικοῦ χαρακτῆρα. Με τὸ ἁπλὸ καὶ θυμόσοφο ὕφος του ἀλλὰ καὶ τὴν ἀνάπτυξη τῆς ἐπιχειρηματολογίας του φτάνει νὰ θυμίζει τὸν ἀρχαῖο Ησίοδο καὶ τὸ «Ἔργα καὶ Ἡμέραι» του. Τὸ «Στρατηγικὸν» μπορεῖ νὰ φανεῖ… ἀφελὲς σὲ κάποιον ἀπὸ τοὺς πολλοὺς ὀπαδοὺς τοῦ μακιαβελικοῦ ἀμοραλισμοῦ, ὅπου τὸ «ἀποτέλεσμα» παρουσιάζεται σὰν τὴν ἀπόλυτη οὐσία. Ὡστόσο, ἡ ἴδια ἡ Ἱστορία καὶ ἡ ὑπερχιλιετὴς διάρκεια ποὺ προσέφερε ὁ Θεὸς στὴ βυζαντινὴ αὐτοκρατορία, ἀποδεικνύει ὅτι οἱ ἀρχὲς φτιάχνουν τὶς δομὲς καὶ ὄχι τὸ ἀντίθετο. 

Ἡ διάρκεια σὲ ὁτιδήποτε ἐπιτυγχάνεται καὶ διατηρεῖται σὲ περίπτωση ποὺ αὐτὸ εἶναι βασισμένο πάνω στὸ αἰώνιο, σχετίζεται μὲ τὸ ἀμετάβλητο – καὶ οὐδὲν εἶναι ἀπαράλλαχτο καὶ ἄχρονο πλὴν τοῦ Θεοῦ. Άρα, τὸ «Στρατηγικὸν» ἔχει πολλὴ περισσότερη οὐσία ἀπὸ τὶς μακιαβελικές, πρόσκαιρης ισχύος, κουτοπονηριές.  

Τὸ «Στρατηγικὸν» ἔχει αποδειχθεῖ χρήσιμο γιὰ τὴ μελέτη τῆς ἀνατολικῆς αὐτοκρατορίας μας καὶ γιὰ τὸ αἴσθημα τῆς ἔκφρασης ποὺ δίνει στὴν βυζαντινὴ μαζοψυχή, ἡ ὁποία παραμένει ἀκόμα στὰ περισσότερα σημεῖα της ἀχαρτογράφητη ἀλλὰ καὶ

δυσεξήγητη σὲ ὅσα τυχὸν γνωρίζουμε γιὰ ἐκείνην.

Ἡ συνήθης «μομφὴ» ποὺ τῆς ἀποδίδεται εἶναι «θεοκρατία» - κι αὐτὴ ἡ λέξη χρησιμοποιεῖται ὡς δηλωτικὴ ἑνὸς συγκειμενικοῦ πλαισίου αὐταρχισμοῦ, μὴ λογοδοσίας τῆς ἐξουσίας, δεισιδαίμονος προσέγγισης τῶν ζητημάτων, ἀντιεπιστημονικῆς στάσης καὶ ἑνὸς θεσμικοῦ σκοταδισμοῦ. Κι ἂν ἀπὸ κάτι δεν… ἔπασχε ἡ βυζαντινὴ αὐτοκρατορία εἶναι ὅλα τὰ παραπάνω. Με τὸν «Κεκαυμένο» ἀντιλαμβανόμαστε πὼς ἐννοοῦσαν οἱ βυζαντινοὶ τὸ ἐλέῳ Θεοῦ σύστημα διακυβέρνησης– πιὸ πολὺ ὡς μία προσπάθεια τοῦ αὐτοκράτορα νὰ διαμεσολαβήσει ἀνάμεσα στὸ θεῖο ἀγαθό, στὸ θεῖο παράδειγμα καὶ τὸν λαὸ του παρὰ λατρείας τοῦ ἰδίου ὡσὰν νὰ επρόκειται γιὰ θεότητα. 

Στὸ ἀμέσως ἑπόμενο χωρίο ὁ Κεκαυμένος ἐξηγεῖ: «Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸν γράφουμε τοῦτο τὸ ἔργο καὶ τὸ ἀπευθύνουμε στοὺς μετέπειτα εὐσεβεῖς καὶ φιλοχρίστους αὐτοκράτορες μας. Ἅγιε Κύριε, ὁ Θεὸς σὲ ἀνέβασε στὴν αὐτοκρατορικὴ ἐξουσία καὶ μὲ τὴ χάρη Του σὲ ἔκανε, ὅπως λέμε, ἐπίγειο θεό, ὥστε νὰ μπορεῖς νὰ κάνεις ὅ,τι επιθυμείς. Ὡς ἐκ τούτου οἱ πράξεις σου καὶ τὰ ἔργα σου νὰ εἶναι γεμᾶτα σύνεση καὶ ἀλήθεια, καὶ ἡ δικαιοσύνη νὰ εἶναι στὴν καρδιὰ σου».

Ὁ αὐτοκράτορας ἐπελέγη ἀπὸ τὸν Θεὸ  νὰ ἠγεῖται τοῦ λαοῦ του καὶ γι’ αὐτὸ οἱ πράξεις του πρέπει νὰ εἶναι ἐναρμόνιες μὲ τὶς θεῖες συχνότητες. Κι αὐτὴ ἡ στόχευση τοῦ ἡγέτη ὁδηγεῖ στὴν Δικαιοσύνη – τόσο τὴν κοινωνικὴ ὅσο καὶ τὴν κατὰ νόμῳ. 

Ὁ σπουδαῖος πανεπιστημιακὸς καθηγητής, βυζαντινολόγος Γιάννης Καραγιαννόπουλος (1922-2000) γράφει στὸ βιβλίο του «Τὸ βυζαντινὸ κράτος. Κρατικὴ ὀργάνωση, κοινωνικὴ δομή»** γιὰ τὸν αὐτοκράτορα: «Πρέπει νὰ εἶναι ‘’ὕπαρχος τοῦ Μεγάλου Βασιλέως’’, δηλαδὴ τοῦ Θεοῦ. Παράλληλα ὅμως μ' αὐτά, ὁ αυτὸκράτορας πρέπει νὰ εἶναι καὶ ὁ ἐκλεκτὸς τοῦ λαοῦ, συνδυάζοντας ἔτσι τὴν ἰδιότητα τοῦ ‘’ἀρίστου’’ τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορικῆς παράδοσης μὲ τὴν ἰδιότητα τοῦ ἀντιπροσώπου τοῦ Χριστοῦ στὴ γῆ μέχρι νὰ ξαναγυρίσει ὁ οὐράνιος βασιλιᾶς. Μ’ αὐτὲς τοῦ τὶς ἰδιότητες ὁ αὐτοκράτορας πρέπει νὰ εἶναι γιὰ τοὺς ὑπηκόους τοῦ δάσκαλος πρὸς θεογνωσία κυβερνώντας στὴν γῆ κατὰ μίμηση τοῦ Θεοῦ καὶ παίρνοντας δύναμη στὴν ἄσκηση τῶν καθηκόντων τοῦ ἀπ' τὸ ἴδιο τὸ γεγονὸς τῆς θείας μίμησης».

Ἄς συγκρίνουμε, λοιπόν, τὸν ἐλέω Θεοῦ μονάρχη, ποὺ προσπαθεῖ νὰ γίνει δάσκαλος πρὸς θεογνωσία γιὰ τοὺς ὑπηκόους του ἀλλὰ παρουσιάζεται ἀπὸ τὸν σύγχρονο μηδενισμὸ ὡς «ἀναχρονιστικὸ πρότυπο», μὲ τοὺς αὐταρχικοὺς «δημοκρατικοὺς» ηγετίσκους, οἱ ὁποῖοι συμπεριφέρονται λὲς καὶ ἡ πλάση ξεκινᾶ καὶ τελειώνει σ’ αὐτούς…

 

*Κεκαυμένος, «Στρατηγικόν», μετάφραση Δ. Τσουγκαράκης, ἐκδόσεις Άγρωστὶς, Ἀθήνα:1993, σελ. 244 

**Γ. Καραγιαννόπουλος, Το βυζαντινὸ κράτός. Κρατικὴ ὀργάνωση, κοινωνικὴ δομὴ, ἐκδόσεις Ἑρμῆς, Ἀθήνα:1983, σελ. 23-24