Οι Τρωάδες διδάσκουν τους νικητές

Ο Νεοπτόλεμος θυσιάζει την Πολυξένη πάνω από τον τάφο του πατέρα του, του Αχιλλέα. Μελανόμορφη υδρία του 6ου αιώνα π.Χ. Εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο.

«Μωρός είναι όποιος κουρσεύει πόλεις∙ θα καταστρέψη ναούς και μνήματα, ιερά των πεθαμένων άσυλα, μα κι αυτός κατόπι θα χαθή».
Ευριπίδου «Τρωάδες», στ. 95-97 Απαντα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, εκδόσεις Πάπυρος, σελ. 21

Οι εναρκτήριες φράσεις είναι θεϊκές. Εκστομίστηκαν από τον θυμωμένο με τους Αχαιούς Ποσειδώνα, τη στιγμή μάλιστα που η Αθηνά τον παρακολουθεί και συμφωνεί μαζί του στην αποδοκιμασία των πάλαι ποτέ εκλεκτών της. Το αίτιο της ολύμπιας δυσφορίας δεν είναι η επιδρομή στην Τροία, αλλά η βαναυσότητα της αντιμετώπισης των ηττημένων. Η δύναμη, για ακόμη μια φορά, δεν σεβάστηκε την ανημπόρια. Η επίμονη, πολυετής συγκέντρωση του νου και η θυσία των σωμάτων τόσων Αχαιών στον βωμό της υπερπροσπάθειας της άλωσης της πόλεως του Ιλίου ξέσπασε με ένα ξέφρενο επινίκιο γιορτάσι εκδίκησης, λαφυραγώγησης, αρπαγής γυναικών, φόνων, εξανδραποδισμού των Τρώων, καταστροφής ιερών και πυρπόλησης του συνόλου των κτισμάτων της άμοιρης πατρίδας του Πριάμου και της Εκάβης. Οι Αχαιοί δεν
σεβάστηκαν τίποτα.
Συμπεριφέρθηκαν με μιαρότητα, βουλιμία και εγκληματική διάθεση. Οι θεοί δεν τους το συγχώρησαν. Πώς να συγχωρήσουν τον βιασμό της Κασσάνδρας μέσα στον ναό της Αθηνάς από τον Αίαντα τον Λοκρό, την ίδια στιγμή που ο ασυγκράτητος πολεμιστής δεν υπάκουσε στον θείο νόμο να αφήσει ήσυχη την άτυχη μάντισσα που βαστούσε ως ικέτιδα το άγαλμα της θεάς της σοφίας; Πώς να αποδεχτούν τη θυσία της Πολυξένης, της κόρης της Εκάβης, που σφαγιάστηκε σαν ζώο πάνω από τον τάφο του Αχιλλέα; Ηταν δυνατόν να ανεχθούν την παιδοκτονία ως θεμιτή πολιτική πρακτική; Ως γνωστόν, οι Αχαιοί γκρέμισαν από τα τείχη της Τροίας τον μικρό Αστυάνακτα, γιο του Εκτορα και της Ανδρομάχης, για να μην υπάρξει ποτέ η πιθανότητα να αναβιώσει η βασιλική δυναστεία της Τροίας - και κατά συνέπεια η ίδια η πόλη. Ο Ευριπίδης, στην αρχή κιόλας της τραγωδίας, δίνει το φιλοσοφικό στίγμα του. Η δύναμη δεν είναι πάνω απ' όλα. Το δίκαιο του νικητή δεν υπερβαίνει την άγραφη αλλά πανίσχυρη, ανθεκτική στον χρόνο θεία νομοθεσία της αρετής. Με αυτά τα μελανά χρώματα της συμπεριφοράς των κραταιών του κόσμου τούτου αλλά και όσων δεινών τους περιμένουν ο ποιητής προσπάθησε να προειδοποιήσει τους Αθηναίους για όσα έβλεπε να έρχονται.

Παγκόσμια Μήλος

Οι Τρωάδες του Ευριπίδου διδάχτηκαν το 415 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια μαζί με τις χαμένες τραγωδίες του «Αλέξανδρος» και «Παλαμήδης». Ενα χρόνον πριν, οι Αθηναίοι είχαν κατασφάξει όλους τους άνδρες της Μήλου και τα γυναικόπαιδα τα πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα. Το «έγκλημα» των Μηλίων ήταν ότι επιδίωκαν την ουδετερότητά τους στον πολυαίμακτο, άχαρο και ολέθριο για τον Ελληνισμό Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Η ευριπίδεια ανάλυση για τον μηχανισμό της καταστροφής που ενεργοποιεί η παραφορά του νικητή σε μια αναμέτρηση δεν έχει πάψει να επιβεβαιώνεται στις χιλιετίες που μεσολάβησαν από τα Μεγάλα Διονύσια του 415 π.Χ.
Η αίσθηση της απόλυτης νίκης δεν είναι τίποτε άλλο παρά η τύφλωση που απαραιτήτως προηγείται πριν από τον χαμό εκείνου που νόμισε ότι κατέστη άτρωτος. Η υιοθέτηση πρακτικών «πολιτικού ρεαλισμού» και «μεγιστοποίησης» των όποιων «ωφελημάτων» από τις περιόδους της ακμής πόλεων, κρατών και αυτοκρατοριών είναι η αρχή του τέλους για τους πολίτες, οι οποίοι αφήνονται να ηττηθούν από το βάρος των δικών τους θριάμβων.

Οι αιώνες που ακολούθησαν την αστραποβολή του αρχαίου ελληνικού φωτός μάς βοηθούν να καταλάβουμε και να αφομοιώσουμε το πυκνό μήνυμα των Τρωάδων. Κύριο μέλημα του δυνατού πρέπει να είναι η δικαιοσύνη, όχι ο αφανισμός του αδυνάτου. Βασική μέριμνα όσων νικούν πρέπει να είναι η μοίρα των ηττημένων. Οι φοβερές επαναστάσεις του 18ου και του 19ου αιώνα αλλά και ο 20ός με τους δύο παγκόσμιους πολέμους του υποχρεώνουν κάθε πολιτισμένο άνθρωπο να ανατρέξει στα μηνύματα του Ευριπίδη, ο οποίος πρόσφερε τούτη την κορυφαία τραγωδία επειδή είχε απαυδήσει με την αστραφτερή Αθήνα που καιγόταν στην πυρά της αλαζονείας της. Ετσι ήταν, έτσι είναι. Η παγκόσμια πρωτεύουσα της καθαρής σκέψης, η Αθήνα, αενάως μας εμπνέει ως σύμβολο. Η καλή της όψη είναι σύμβολο ενάρετου βίου και η κακή, αποτροπαϊκό.