Πώς αποθεώνεται η δημοκρατία

Στιγμιότυπο από τις «Τρωάδες» του Ευριπίδου, που διδάχθηκε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου στις 

4 Ιουλίου, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη.

«Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι' ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».
Αριστοτέλους, «Περί Ποιητικής», 1449b. 24-28

Ο ορισμός του Αριστοτέλη για την τραγωδία πολλές απαντήσεις έχει προσφέρει αλλά γέννησε και ερωτήματα που δεν μπορούν εύκολα να βρουν απάντηση. Ποια είναι η σπουδαία και τέλεια πράξη που μιμείται η τραγωδία; Υπάρχει κάτι τέλειο στον φθαρτό κόσμο μας; Κι αν δεν είναι κάτι ανθρώπινο τέλειο και φέρει έστω κι ένα τόσο δα ψεγάδι, μήπως η τραγωδία μιμείται τις τέλειες πράξεις των θεών;
Οι πιο αξιόπιστοι μάστορες, «επισκευαστές» ανθρώπινων σκέψεων και πολιτικών συστημάτων είναι
τρεις σπουδαίοι επαγγελματίες, οι οποίοι ουδέποτε χρέωσαν κάποιον για τις ανεκτίμητες υπηρεσίες τους. Άλλαξαν την γωνία πρόσληψης της πραγματικότητας, άνοιξαν ορίζοντες, διεύρυναν τα σύνορα του τότε γνωστού κόσμου μέχρι να περιλάβουν το άνω και το κάτω μέρος της υπαρκτικής κατάστασης, θεράπευσαν πληγωμένες καρδιές και αγκάλιασαν με τους στίχους τους τις ψυχές μας.
Μεταξύ πολλών άλλων που έφτιαξαν είναι και ένα σύστημα που απελευθέρωσε τους πολλούς από τους λίγους. Αποκαλείται «δημοκρατία». Έπειτα από την παρέλευση του επίγειου ωραρίου τους, σχόλασαν. Οι ψυχές τους καβάλησαν τα πρώτα φωτόνια που βρέθηκαν διαθέσιμα και πέταξαν μέχρι τις σφαίρες των καθαρών ιδεών. Επειδή αυτοί οι σπουδαίοι αρχιτεχνίτες μας αγάπησαν πολύ δεν θέλησαν να μας κουράσουν άσκοπα. Άφησαν σε εμάς μόνο μια αποστολή να επιτελέσουμε. Να ερωτευτούμε τον θεό και να αντιγράφουμε την αγάπη, την αρετή και την τελειότητά του, όσο μας είναι μπορετό. Οι γιατροί μας, οι φίλοι μας, οι ξεναγοί μας στην χώρα του φωτός είναι οι Έλληνες τραγικοί ποιητές. Ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης.
Γεννήθηκαν την εποχή που το θαύμα ήταν ενταγμένο στην καθημερινότητα μερικών αξιοζήλευτων θνητών, που έμεναν στην Αθήνα, την Ελλάδα της Ελλάδος, όπως χαρακτήριζε την ιερή πόλη η επιγραφή στο κενοτάφιο του Ευριπίδη.

Θεραπεία

Οι τραγικοί ποιητές μας εξέτασαν όλα τα φαινόμενα, τους νόμους, τις εξαιρέσεις, την έσω γαλήνη και την σχέση της με την έξω ταραχή, τις αλήθειες και τα ψεύδη που σημαδεύουν τις ανθρώπινες ψυχές και μας τα έδειξαν. Υπέδειξαν τρόπους να αποφεύγουμε τους σκοπέλους και να μην λερωνόμαστε από τους ρύπους των καθημερινών δοκιμασιών στον στίβο μάχης των σχέσεων.
Αυτή η ανεπανάληπτη τριάδα της τραγωδίας δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται αδιάφορα από τους κατοίκους του κόσμου, οποιασδήποτε εποχής. Εκείνοι άνοιξαν μερικές δεκάδες εκατομμύρια θέσεων εργασίας στον χώρο του θεάτρου, της τηλεόρασης, του κινηματογράφου, της όπερας, του βιβλίου και άλλων κλάδων ων ουκ έστιν αριθμός. Άρα, ακόμα και με τα μέτρα του στενού οικονομισμού και της χρηματοκρατίας πρέπει να ακούγεται η άποψή τους με προσοχή. Και έχουν άποψη για όλα. Την θνητότητα, την αθανασία, το θείο, το δέον, το άγος, την αρετή, την ευτυχία, την δυστυχία, το πεπρωμένο, την ανθρώπινη δράση, τον έρωτα, το χρήμα, την εξουσία, τις οικογενειακές σχέσεις, την συγχώρεση και την παραφορά της εκδίκησης.
Για να μην μακρηγορούμε ασκόπως: Οι τραγωδοί της αρχαίας Αθήνας είχαν τα κλειδιά της ευτυχίας στα χέρια τους και επιδίωκαν, με κάθε τρόπο, να τα χαρίσουν στους μαθητές τους.
Οι παραστάσεις στην αρχαία Αθήνα δεν «ανέβαιναν» ούτε ήταν «παραγωγές». Διδάσκοντο! Δηλαδή, ήταν μαθήματα και οι θεατές οι μαθητές. Τα δημιουργήματα των δραματουργών μας ήταν εργαλεία αποθεραπείας ασθενών.
Στα Ασκληπιεία, τα ιατρικά κέντρα της αρχαιότητας, το θέατρο συμπεριλαμβανόταν στην θεραπευτική αγωγή που χορηγείτο στον ασθενή. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός δεν αντιμετώπιζε τον άνθρωπο σαν μια μηχανή αλλά σαν ένα ενιαίο ψυχοσωματικό σύνολο, το οποίο επιδέχεται μόνο φίνων παρεμβάσεων, που στοχεύουν στη διόρθωση των ημαρτημένων. Η δύναμή της τραγωδίας είναι ακριβώς όση χρειάζεται για να ξεκινήσει η ανάταξη των ψυχικών τραυμάτων που καταλήγουν να αφήνουν σημάδια στον οργανισμό μας (τα λεγόμενα ψυχοσωματικά νοσήματα). Έτσι, το δράμα βρέθηκε εντός του εθνικού συστήματος υγείας της ελληνικής αρχαιότητας. Η λάμψη του οδηγούσε σαν φάρος τους πολίτες που πάλευαν να αντέξουν τις φουρτούνες της ζωής. Ας τους ξαναδιδαχθούμε, υπό το φως της δοκιμασίας που μας πυρπολεί. Μπορεί και να γιατρευτούμε. Ατομικά και συλλογικά.