Η εξουσία ως ξέχωρη οντότητα

«Ο Περικλής αγορεύων από της Πνυκός. Έργο του Philipp von Foltz (1805 - 1877).

«Οφείλετε, άλλωστε, να προασπίσετε την περίοπτον θέσιν, εις την οποίαν ανήλθεν η πόλις ως εκ της ηγεμονίας της και δια την οποίαν πάντες υπερηφανεύεστε, και να μην αποφεύγετε τα βάρη αυτής, ειδεμή μήτε τας τιμάς να επιδιώκετε. Ούτε πρέπει να νομίσετε ότι αγωνίζεσθε υπέρ ενός μόνον πράγματος, να μη γίνετε δηλαδή υποτελείς αντί ελευθέρων, αλλά και περί διατηρήσεως ή στερήσεως της ηγεμονίας, και κατά του κινδύνου του μίσους, εις το οποίον σας έχει εκθέσει η άσκησις αυτής. Της ηγεμονίας όμως αυτής δεν είναι πλέον καιρός να παραιτηθήτε, και εάν ακόμη μερικοί, κατά την παρούσαν κρίσιν, εκ φόβου και της επιθυμίας της αποφυγής φροντίδων, είναι διατεθειμένοι και την θυσίαν αυτήν να στέρξουν, δια να επιδειχθούν ότι επιδιώκουν ειρηνόφιλον πολιτικήν. Διότι η ηγεμονία σας κατήντησεν εξουσία δεσποτική, της οποίας ημπορεί μεν να φαίνεται άδικος η απόκτησις, αλλ' η από της οποίας παραίτησις είναι επικίνδυνος».
Θουκυδίδου «Ιστορίαι», Βιβλίο Β, κεφ. 63, παρ. 1-2, Μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου

Ο Περικλής προειδοποιεί τους Αθηναίους: δεν μπορούν να κάνουν πίσω στην αδικία τους. Είναι παράτολμη έως αυτοκτονική η δίκαιη πολιτική, η «ειρηνόφιλη». Η άσκηση της εξουσίας επιφέρει το μίσος των
εξουσιαζομένων αλλά αυτή η σχέση δεν μπορεί να είναι αλλιώς. Αν λειτουργεί μέσα στους Αθηναίους το ένστικτο της αυτοσυντήρησης (ατομικής και συλλογικής) πρέπει να μείνουν προσκολλημένοι στα ατού τους, τα οποία είναι το εξής ένα: η διατήρηση της προνομιακής θέσης τους στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Η νεοελληνική απόδοση του Βενιζέλου την αναφέρει ως «εξουσία δεσποτική» αλλά το αρχαίο κείμενο είναι σαφέστερο και σκληρότερο «ως τυραννίδα γαρ ήδη έχετε αυτήν». Κυνικό αλλά ακριβές και διαχρονικό. Το κάναμε οι Έλληνες, το κάνουν τώρα άλλοι. Οι πρόγονοί μας, ως επινοητές της φαινομενικά νομιμοποιημένης διαχείρισης των γνωμών των ανθρώπων και των υλικών αγαθών τους, μπόρεσαν να «πείσουν» εντελώς… δημοκρατικά –και με την λάμψη από τις καλογυαλισμένες και φρεσκοακονισμένες λόγχες τους, όπου κρίθηκε αναγκαίο- διάφορες πόλεις της κλασικής αρχαιότητας να ενταχθούν στην «συμμαχία» της Αθήνας. Οι ανίσχυρες πόλεις είχαν ένα δικαίωμα: να συμφωνούν με την Αθήνα. Μπορούσαν και να διαφωνήσουν (αν ήθελαν να ρισκάρουν την ίδια την ύπαρξή τους).
Η αρετή για τις μεγάλες δυνάμεις, όπως η Αθήνα, αφορούσε στις εσωτερικές υποθέσεις της πόλεως. Οι διευθετήσεις μεταξύ των πολιτών, το δίκαιο που εφαρμοζόταν, οι κοινωνικές συμφωνίες, όλα, αποτελούσαν μέριμνα από τους Αθηναίους για τους Αθηναίους. Οι ξένοι (Έλληνες άλλων πόλεων) και οι βάρβαροι (όπως αποκαλούνταν άπαντες οι αλλοδαποί τότε) είχαν μόνο ένα δικαίωμα στην πόλη που εφηύρε τη δημοκρατία: να υπαχθούν στο δίκαιο της πόλεως είτε ως φιλοξενούμενοι για λίγες ημέρες είτε ως μέτοικοι είτε ως δούλοι. Ουδέν έτερον.

Δαιμονική φύση

Ο Περικλής, αλλά και αναρίθμητοι ρήτορες, φιλόσοφοι, σοφιστές, τραγικοί και λυρικοί ποιητές, είναι πολύ πιο διαφωτιστικοί και χρήσιμοι για τους ανθρώπους κάθε εποχής από τους σύγχρονους επίδοξους μιμητές τους. Μας αποδεικνύουν με πληθώρα επιχειρημάτων την ασυμβατότητα της εξουσίας, της κυριαρχίας και της δυνάμεως με το ήθος και αυτό που σήμερα χαρακτηρίζεται «καλό».
Ειδικά η πολιτική εξουσία, εκ φύσεως, δεν μπορεί να εξυπηρετήσει, να αγωνιστεί ή να λειτουργήσει για οτιδήποτε πλην της διαιώνισής της και της επέκτασης της εμβέλειάς της. Η δύναμη δεν είναι ούτε κατάσταση ούτε συνθήκη. Εκδηλώνεται ως οντότητα ξέχωρη από όσους κατά καιρούς την νέμονται και νομίζουν ότι τη διαχειρίζονται. Οι άνθρωποι που βρέθηκαν ή βρίσκονται υπό την μάλλον δαιμονική επήρειά της έχοντας την αυταπάτη ότι είναι «κάτοχοι», τελικά διαπίστωσαν και διαπιστώνουν πως εκείνη όρισε τις πράξεις τους και όχι οι ίδιοι. Η δυναμική της εξουσίας δεν μπορεί να χαλιναγωγηθεί από τους πνευματικούς και ηθικούς κανόνες που επιτρέπουν τη λειτουργία των κοινωνιών με στοιχειωδώς ανθρώπινο και πολιτισμένο χαρακτήρα. Οι ηγεμόνες δεν μπορούν να αισθανθούν πως δεσμεύονται από τις κοινές αξίες. Αν το ισχυριστούν ψεύδονται. Αν το πράξουν στ’ αλήθεια, πέφτουν.
Ο κυβερνήτης, δεν μπορεί να αφήσει να πέσει κάτω το σκήπτρο της κοσμικής αρχής του διότι θα τεθεί εν κινδύνω η ύπαρξή του και ό,τι εκείνος ορίζει ως «ακεραιότητα» (σωματική και πνευματική). Αυτό μας αποκαλύπτει και ο Θουκυδίδης και αυτό ισχύει.