Διανοητική μόλυνση καί τά ἀντίδοτά της

H διανοητική μόλυνση εἶναι στ' ἀλήθεια μετά τήν ἐπικύρωση καί τήν ἐπανάληψη ἕνας ἀπό τούς πιό δραστήριους παράγοντες γιά τήν πειθώ. Ἀποτελεῖ ἕνα ψυχολογικό φαινόμενο πού ἔχει σάν συνέπεια ὄχι μόνο τήν μίμηση ὁρισμένων πράξεων, ἀλλά καί τήν ἀσυνείδητη ἀποδοχή συναισθημάτων καί πίστεων.

Ἡ διανοητική μόλυνση παρατηρεῖται σ' ὅλα τά πλάσματα, ἀπό τά ζῶα ὡς τόν ἄνθρωπο, προπάντων ὅταν ἀποτελοῦν πλῆθος. Ἐπιδρώντας στίς πιό βαθιές περιοχές τοῦ ἀσυνείδητου εἶναι σχεδόν ἀπαλλαγμένη ὁλοκληρωτικά ἀπό τήν ἐπίδραση τῆς βούλησης καί τῆς λογικῆς.
Τα περισσότερα ἀπό τά συναισθήματα, τό κουράγιο κι ὁ φόβος, λόγου χάρη, μπορεῖ νά ἀποδειχτοῦν μεταδοτικά, “μολυσματικά”. Το ἴδιο εἶναι καί ἡ ἐλεημοσύνη, ἡ συναδέλφωση, ἡ ἀφοσίωση. Ὁ πόλεμος μᾶς πρόσφερε ἀναρίθμητα παραδείγματα πάνω σ' αὐτό. Το ἔνστικτο τοῦ κακοῦ τό ἴδιο εἶναι δυστυχῶς ἐξαιρετικά...
μολυσματικό.

Ἡ δύναμη τῆς διανοητικῆς μόλυνσης εἶναι τεράστια καί ἐλάχιστοι ἄνθρωποι εἶναι ἱκανοί νά τῆς ξεφύγουν. Κάτω ἀπ' τήν ἐπιρροή της, οἱ χαρακτῆρες φτάνουν στό σημεῖο νά μεταμορφώνονται στιγμιαία, μά πολύ βαθιά. Ὁ βαθιά πεπεισμένος φιλειρηνιστής μπορεῖ νά γίνει ἕνας ἡρωικός πολεμιστής κι ὁ ἐφησυχασμένος ἀστός νά μεταβληθεῖ σέ παθιασμένο διαδηλωτή.
Εἶναι μέ τήν διανοητική μόλυνση πού, οἱ ἀπόψεις κι οἱ πίστεις διαδίδονται καί οἱ κοινωνίες σταθεροποιοῦνται.[...]

Ἦταν τό ἴδιο ἀπ' αυτήν την διανοητική μόλυνση που, στίς μέρες μας ἡ τεράστια ρωσική στρατιά ἀποσυντέθηκε μέσα σέ λίγους μῆνες. Ὁ σοσιαλισμός θριάμβευσε ἐκεῖ τό ἴδιο, πολύ περισσότερο ἀπό τήν διανοητική μόλυνση πάρα ἀπό τίς χιμαιρικές ὑποσχέσεις του».
Gustave Le Bon «Ἡ ψυχολογία τῆς σύγχρονης ἐποχῆς», Ἀθήνα: 2016, ἐκδόσεις Αγγελάκη, σ.σ. 209-210

Τίποτε εντυπωσιακότερο, χρησιμότερο ἀλλά καί πιό στενάχωρο ἀπό τήν ἀλήθεια. Μία ἀνεπιθύμητη παρέα πού σώζει ζωές, δοκιμάζει συνειδήσεις καί καταστρέφει τήν διάθεση, εἶναι. Ὁποτεδήποτε τή συναντοῦμε κάτι μέσα μας λέει ὅτι αὐτό ἐνώπιόν μας δέν εἶναι τό ὡραῖο ψέμα πού συνηθίσαμε. Ισόκυρη τοῦ φωτός, ἰσοδύναμη τῆς φωτιᾶς. Φωτίζει τά σκότη, ἀλλά καίει κιόλας. Την ἴδια ὥρα ποῦ ὁ ψίθυρος τοῦ ἐνστίκτου ἀναφέρεται στήν ἀξία τῆς ἀλήθειας, μία ἄλλη φωνή, ἀκόμα πιό δυνατή, ἐκκωφαντική σχεδόν, μᾶς παροτρύνει, διατάζει, ἐκλιπαρεῖ νά τῆς γυρίσουμε τήν πλάτη, νά ἀπομακρυνθοῦμε γρήγορα ἀπό τήν ἐπικίνδυνη ζώνη τῆς ἀνυπαρξίας παυσίλυπων μύθων.

Ὁ Γουσταῦος Λε Μπόν (1841-1931) ἦταν Γάλλος καί πολυπράγμων: ἰατρός καί ἐφευρέτης, ψυχολόγος καί κοινωνιολόγος, ἀνθρωπολόγος καί ἐφευρέτης καί -σύν τοῖς ἄλλοις- ἀρχαιολόγος. Γιά νά καταλήξει στά συμπεράσματα πού διαβάζουμε στά δεκάδες συγγράμματά του, περιηγήθηκε τήν Εὐρώπη, τήν Ἀσία καί τή Βόρειο Ἀφρική ἐπί εἴκοσι ἔτη. Οἱ παρατηρήσεις τοῦ γιά τή συμπεριφορά τῶν ἀνθρώπων, τά κίνητρά τούς, τόν τρόπο τῆς μετάδοσης καί ἐμπέδωσης τῶν ἰδεῶν στά πλήθη, τή νηπιακή νοημοσύνη τῶν μαζῶν καί τόν ἰδανικό τρόπο ἄσκησης πειθοῦς ἀποτελοῦν μέχρι καί σήμερα πολλά ψηφία ἀπό τήν ἀλφάβητο τῆς προπαγάνδας, τοῦ μάρκετινγκ, τῆς ἐπικοινωνίας.

Τό βιβλίο μέ τήν ἀνάλυση γιά τή διανοητική μόλυνση κυκλοφόρησε στή Γαλλία τό 1920 - δύο χρόνια μετά τή λήξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου καί τρία ἀπό τό ξέσπασμα καί τήν ἐπικράτηση τῆς Ὀκτωβριανῆς Ἐπανάστασης στήν τσαρική Ρωσία. Ὁ Λε Μπόν συνοψίζει τή συνταγή τῆς ἐπανάστασης τῶν μπολσεβίκων μέ τό κάτωθι συντριπτικό καί ἀκριβές σχόλιο: «Ὁ σοσιαλισμός θριάμβευσε ἐκεῖ τό ἴδιο, πολύ περισσότερο ἀπό τή διανοητική μόλυνση πάρα ἀπό τίς χιμαιρικές ὑποσχέσεις του».

Ὠφέλιμη, ὡστόσο, γιά τό κοινό δέν εἶναι μόνο ἡ διαπίστωση τοῦ κινδύνου πού συνιστᾶ ἡ τρομερή ἰσχύς καί ἡ ταχύτητα τῆς ἐξάπλωσης τῆς διανοητικῆς μόλυνσης. Πολύ πιό χρήσιμη κι ἀπ' τόν ἐντοπισμό τοῦ προβλήματος εἶναι ἡ ὑπόδειξη τρόπου ἀντιμετώπισής της: «Ἐπιδρώντας στίς πιό βαθιές περιοχές τοῦ ἀσυνείδητου εἶναι σχεδόν ἀπαλλαγμένη ὁλοκληρωτικά ἀπό τήν ἐπίδραση τῆς βούλησης καί τῆς λογικῆς».

Ἄρα, γιά νά μείνει κάποιος ἀπρόσβλητος ἀπό τή νοσογόνο εὐπιστία τῶν μαζῶν πρέπει νά ἔχει κατάλληλα ἀντισώματα: βούληση καί λογική! Ὅποιος γνωρίζει τί θέλει καί χρησιμοποιεῖ ἀντί γιά συναισθήματα τῆς προπαγάνδας καί τῆς ὀκᾶς τήν -εκθεωμένη ἀπό τούς ἀρχαίους Ἕλληνες- Λογική, τότε δέν κινδυνεύει νά προσβληθεῖ ἀπό τή νόσο πού διευκολύνει τούς λίγους νά ἐκμεταλλεύονται τούς πολλούς.

Γι' αὐτό ἀντενδείκνυνται γιά τό δημόσιο συμφέρον ὁ συναισθηματισμός στή μετάδοση ἰδεῶν καί εἰδήσεων καί ἡ καλλιέργεια φορτισμένης συγκινησιακά ἀτμόσφαιρας ἀπό ἐκείνους πού θά ἔπρεπε νά ὑπηρετοῦν και να προάγουν τή Λογική.