Ἐριστικoί ἄνθρωποι: Ἐθελοντές δυστυχισμένοι

«Τό χρυσό μῆλο τῆς Ἔριδος». Πίνακας τοῦ Φλαμανδοῦ ζωγράφου Jakob Jordaens.

«Θά γνωρίσεις ὅτι οἱ ἄνθρωποι ἔχουν οἰκειοθελεῖς συμφορές, οἱ ταλαίπωροι, πού δέν βλέπουν οὔτε ἀκοῦν τά καλά πού εἶναι κοντά τούς· λίγοι ἀντιλαμβάνονται τήν ἀπαλλαγή ἀπό τά κακά. Τέτοια μοίρα βλάπτει τό μυαλό τους· σάν κύλινδροι σύρονται κάθε φορά καί σ' ἄλλα, ἔχοντας ἄπειρες συμφορές. Γιατί ὀλέθρια συνοδοιπόρος τους εἶναι ἡ ἔμφυτη Ἔριδα καί τούς βλάπτει χωρίς νά τό καταλαβαίνουν· αὐτή δέν πρέπει νά τήν προάγουμε ἀλλά νά ὑποχωροῦμε καί νά φεύγουμε».

Ἱεροκλέους «Ἅπαντα - Ὑπόμνημα εἰς τά Πυθαγορικά Χρυσά Ἔπη - Περί προνοίας», ἐκδόσεις Κάκτος, Ἀθήνα 2010, σελ. 277

Μόλις διαβάσαμε τή συνταγή τῆς δυστυχίας. Οἱ συμφορές σου νά εἶναι οἰκειοθελεῖς ἀλλά νά θεωρεῖς ὅτι... προέκυψαν κόντρα στή βούλησή σου. Νά μή βλέπεις ὅσα καλά ἔχει τοποθετήσει τό Ἀγαθόν δίπλα σου, νά ἔχεις συνεπιβάτη στό ὄχημα τοῦ βίου σου τήν Ἔριδα καί ἡ συμπεριφορά σου νά θυμίζει κύλινδρο, πού κατρακυλάει ἀπό τήν μία κατάσταση στήν ἄλλη, ἀνεξέλεγκτα, δίχως νά ἀκολουθεῖ μία συγκεκριμένη πορεία μέ προορισμό τήν ἀρετή. Σημειωτέον, ἡ ἀρετή δέν εἶναι ἁπλή προϋπόθεση εὐδαιμονίας, ὄλβου, γαλήνης καί εὐτυχίας. Ταυτίζεται μέ αὐτά. Ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν ἀρετή συνεπάγεται ἀκαριαία πτώση στό «λιβάδι τῆς Ἀπάτης μέσα στό σκοτάδι», ὅπως ἀναφέρει χαρακτηριστικά τή χθόνια ζωή ὁ Ἐμπεδοκλής ὁ Πυθαγόρειος.

Πόσοι οἰκεῖοι μας ἤ ἁπλά γνωστοί ἀνταποκρίνονται στήν περιγραφή τοῦ κυλίνδρου πού σύρονται «κάθε φορά καί σέ ἄλλα», δίχως νά ἔχουν μία συνέπεια σέ λόγους καί ἔργα καί χωρίς νά ἔχουν χαράξει οἱ ἴδιοι τή ρότα τους; Πόσες φορές ἔχει ταλαιπωρηθεῖ τό κοινωνικό σύνολο, οἰκογένειες ἤ μεμονωμένα πρόσωπα, ἀπό ἀνθρώπους πού βαδίζουν ἔχοντας ὡς «λυγρά συνοπαδό» (ὀλέθρια συνοδοιπόρος) τήν Ἔριδα;

Εἶναι συχνό τό φαινόμενο νά ἐμφανίζεται στή δημόσια σφαίρα κάποιος
κραυγαλέος χαρακτήρας πού ἀποπειρᾶται διά τῆς ἐντάσεως (και τῆς διαρκοῦς προκλήσεως ἀχρείαστων, κούφιων διενέξεων) νά ἕλξει τήν προσοχή τοῦ κοινοῦ. Χαρακτηριστικό γνώρισμα τῶν συνοδοιπόρων τῆς Ἔριδος εἶναι ἡ ἀστάθεια. Μετακινοῦνται ἀπό τή μία θέση στήν ἄλλη, ἀπό τή μία ἄποψη στήν ἀκριβῶς ἀντίθετη καί ἀλλάζουν «στρατόπεδα», συμμαχίες καί θεάσεις βίου μέ τήν εὐκολία πού κινεῖται τό ἐκκρεμές. Στό μεσοδιάστημα τῶν μετακινήσεων καί τῶν καβγάδων τους θεωροῦν ὅτι κερδίζουν ἀπό τήν προσοχή τοῦ κοινοῦ - μία καί ἡ προσοχή τῶν ἀνθρώπων, ὁ χρόνος πού μποροῦν νά ἀφιερώσουν κάπου καί σέ κάποιον δύναται νά «μεταφραστεῖ» σέ ὑλικό κέρδος.

Βουλευτές ἀλλάζουν κόμματα ὑβρίζοντας καί ὑβριζόμενοι, ἐραστές ἀλλάζουν ταίρια ἐν ριπή ὀφθαλμοῦ, συμμαχίες, φιλίες καί συνεταιρισμοί πού διαλύονται στά ἐξ ὧν συνετέθησαν ἐπειδή τά συμβαλλόμενα μέρη δέν δύνανται νά διακρίνουν τό καλό ἀπό τό κακό - αὐτή ἡ διάκριση εἶναι ἡ κορυφαία πρόκληση γιά τό ἀνθρώπινο εἶδος ἀπό τήν αὐγή τοῦ χρόνου μας ἕως σήμερα.

Ἡ γνώση πού ἀπαιτεῖται γιά νά ἕλκεται τό ἀγαθόν καί νά ἀποτρέπεται τό κακό ὑπάρχει. Εἶναι διαθέσιμη σέ ὅλους ἀλλά ποθητή ἀπό λίγους. Ἡ ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία ἀπάντησε πειστικά στίς ἀναζητήσεις τῆς ἀθάνατης διάνοιας, πού πάσχει καί ἀγωνιᾶ ἐγκλωβισμένη στήν θνητή παγίδα τῆς σάρκας. Ὁ Πυθαγόρας (580-496 π.Χ.) ἦταν μία μορφή πού θέλησε καί μπόρεσε νά προσφέρει λύσεις ἐκεῖ ὅπου τά προβλήματα φάνταζαν ἀνυπέρβλητα.

Το ἐναρκτήριο ἀπόσπασμα τοῦ παρόντος ἀνήκει στά «πυθαγόρεια χρυσά ἔπη», τόν ἠθικό κώδικα πού ἔπρεπε νά ἀκολουθοῦν πιστά οἱ μαθητές τῆς ἐσωτερικῆς, φιλοσοφικῆς σχολῆς τοῦ Πυθαγόρα. Ἡ φύση καί ὁ τρόπος τῆς διδαχῆς τοῦ πυθαγορισμού δέν ἀκολουθοῦσαν τήν πεπατημένη τῶν φιλοσοφικῶν σχολῶν τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιότητας.

Κάθε πράξη, δράση, διάδραση καί λόγος στό Ὁμακοεῖον (κτίριο ὁμαδικῆς ἀκροάσεως τῶν μαθημάτων τοῦ Πυθαγόρα στόν Κρότωνα τῆς Καλαβρίας) εἶχε θρησκευτικό χαρακτήρα καί περιβαλλόταν ἀπό τό δέος, τή σιγή καί τόν σεβασμό τῆς μυητικής ἱεροπραξίας. Ἔτι δέ, οἱ διδαχές σέ αὐτή τή σχολή ἦταν μυστικές: Ὁ Πυθαγόρας δέν ἐνδιαφερόταν νά διαφημιστεῖ.

Συγγραφέας τοῦ ἔργου πού ἀποκαλύπτει τά 71 ἀνεκτίμητης ἀξίας «χρυσά» ἔπη, τίς συμβουλές ζωῆς πού ὑποδείκνυε ὁ Πυθαγόρας στούς μαθητές του, εἶναι ὁ Ἱεροκλής, νεοπλατωνικός φιλόσοφος πού ἔζησε τόν 5ὁ μ.Χ. αἰώνα, γεννήθηκε στήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου, σπούδασε φιλοσοφία στήν Ἀθήνα καί δίδαξε στή γενέτειρά του.

Εἶναι μέγα σφάλμα νά ἀναζητεῖ κάποιος τή νοηματοδότηση τοῦ βίου του σέ τόπους ἄνυδρους, ξένους, ἐχθρικούς καί νά μήν ἀνατρέχει στίς ρέουσες καί ζωογόνες πηγές τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας.